Monumentaal Bätzorgel

De Vredeskerk beschikt over een monumentaal orgel: het prachtige Bätzorgel, gemaakt door de beroemde orgelmaker Johann Heinrich Hartmann Bätz in het jaar 1765. Hij maakte ook het orgel voor de Evangelisch Lutherse Kerk in Den Haag.

Op 2 juni 1764 ontving hij opdracht om dit orgel te bouwen voor de eerste Doopsgezinde Kerk in Utrecht. In 1773 verhuisde het orgel naar het nieuwe kerkgebouw van de Doopsgezinden. Bijna een eeuw later, in 1869, werd het orgel door de Hervormde Gemeente Katwijk aangekocht voor de Oude Kerk aan de Boulevard. Het deed daar slechts 17 jaar dienst. In 1886 werd het doorverkocht aan de Gereformeerde Kerk. Sinds 1905 functioneert het orgel in de huidige Vredeskerk. In 1933 werd besloten tot een eerste algehele restauratie door de firma Van Leeuwen.

Monumentale waarde

De dissertatie "De orgelmaker Bätz van Dr. Gert Oost verstrekte ons de naam van de orgelmaker, die tot 1977 onbekend was gebleven. Vanwege het historisch belang van de nog aanwezige orgelkast, ornamenten en het merendeel van het pijpwerk, plaatste Monumentenzorg het instrument op de lijst van de te restaureren orgels. Inmiddels werden de oorspronkelijke klavieren en het pedaal aangetroffen in de kelder van het Raadhuis te Katwijk.

De onthulling van de monumentale waarde van het orgel viel samen met het besluit de Vredeskerk te renoveren. Mede hierdoor werd besloten het orgel in zijn oude staat terug te brengen. Eén en ander geschiedde met medewerking van de Rijksoverheid, de Gemeente Katwijk en de kerkelijke gemeente die als eerstverantwoordelijke de hoogste lasten droeg.

De restauratie werd vanaf 1979 tot 1982 uitgevoerd door orgelmaker A.H. de Graaf uit Leusden. Vanuit Monumentenzorg verzorgde Klaas Bolt, organist van de St. Bavo in Haarlem, het restauratieplan. De restauratiecommissie bestond uit twee adviseurs namens Monumentenzorg, twee adviseurs namens de Gereformeerde Kerk en de organist, Rob van Efferink, die specifiek als adviseur optrad.

Functionele kenmerken van het orgel

Het instrument heeft in 1765 één klavier en een grenenhouten kast. Bij de verhuizing in 1773 verdeelt Gideon Bätz de registers vervolgens over twee manualen. Het snijwerk en de ornamenten zijn in LOUIS XV stijl gemaakt door Andries Everhardt Francke. Bij de restauratie in 1933 verdwenen enige registers en het orgel werd uitgebreid met lieflijke stemmen zoals Vox Celesta en Gamba. Tot 1979 functioneerde het orgel in deze samenstelling. Tijdens de restauratie vanaf 1979 heeft men in de pedaalkas een uitsparing gemaakt om op een later tijdstip een Fagot 16 voet te plaatsen. Op advies van Monumentenzorg plaatste restaurateur De Graaf uit Leusden in januari 1988 het Fagotregister 16vt op het pedaal naar maatvoering van het Fagotregister van het Christian Müller orgel in de Grote Kerk te Beverwijk. Het nieuwe register betekent een verrijking van het volle werk en een vergroting van de registratiemogelijkheden.
Medio 2008 zijn de klavieren gerestaureerd. In het jaar van de restauratie van de Vredeskerk -2013- is het orgel geheel gedemonteerd en zijn er kleine reparaties verricht door Elbertse Orgelmakers te Soest, zodat het weer jaren mee kan. Dit alles is mede mogelijk gemaakt door de Gemeente Katwijk en Stichting Spaarbank Fonds Katwijk e.o.

Landelijke bekendheid

Gezien het opmerkelijke resultaat van deze restauratie kreeg het Bätzorgel vanaf 1982 landelijke bekendheid. De NCRV zond twee orgelconcerten uit in de dinsdagavond serie. De EO zond bovendien tweemaal een orgelconcert uit van organist Rob van Efferink. En ook een uitgebreide serie orgelconcerten door landelijk bekende organisten is tot op heden zeer geslaagd. Vanaf 1983 heeft de Bätzcommissie jaarlijks een twaalftal concerten georganiseerd.

Nadere informatie

Uitgebreide historische informatie vindt u aan de prikborden en op de informatietafel in de hal van de Vredeskerk.